Đạo Mẫu, một tín ngưỡng bản địa sâu sắc của người Việt, đã tạo nên một hệ thống thần linh đa dạng và phong phú. Trong đó, các bà chúa giữ một vị trí vô cùng quan trọng. Họ không chỉ là những vị thần linh thiêng liêng mà còn là hiện thân của những đức tính cao quý của người phụ nữ Việt Nam. Bài viết này sẽ đưa bạn đi khám phá thế giới của các bà chúa trong đạo Mẫu, tìm hiểu về nguồn gốc, vai trò và ý nghĩa của từng vị thần?
Tìm hiểu về Tam tòa - tứ toàn Thánh Mẫu
Có nhiều lý do khác nhau nên Tứ vị Thánh Mẫu của Tứ Phủ thường được gộp chung thành Tam Tòa Thánh Mẫu.
Thiên - Địa đồng quy: Mẫu Tiên đã ủy quyền đại diện trên nhân thế cho Mẫu Liễu Hạnh là Thánh Mẫu Thần Chủ.
Nhạc Phủ và Địa Phủ được gộp chung bởi Trung Nguyên đều là nơi con người sinh sống, Thiên Phủ là Thượng Nguyên, Thoải Phủ là Hạ Nguyên.
Mẫu Thượng Ngàn được thờ riêng tại Cung Sơn Trang.
Trong các điện thờ Mẫu thường có 3 pho tượng được đặt ngang hàng. Mẫu Thượng Ngàn là vị mặc y phục màu xanh lá cây, tượng trưng cho rừng - nơi mà con người sinh sống thuở sơ khai, Mẫu Thoải là vị mặc y phục màu trắng, tượng trưng cho nước, Mẫu Địa là vị mặc y phục màu vàng, tượng trưng cho đất. Ba vị này hợp thành Tam Phủ, mang ý nghĩa quá trình tiến hóa của cư dân Việt, từ rừng núi, sông suối rồi xuống đồng bằng để trồng lúa nước.
Theo quan niệm của Tam Phủ, cai quản thiên phủ có thiên quan ban phúc lộc cho con người, cai quản người địa phủ có địa quán xá để bỏ tội cho con người, cai quản thủy phủ có thủy quản cởi bỏ chướng ngại, khó khăn. Tín ngưỡng tam phủ - tứ phủ mang sức mạnh huyền bí, ban phúc, xá tội, giải ách cho con người, vì vậy rất hấp dẫn đối với mọi người.
Các bà chúa trong Đạo Mẫu
Bà chúa: Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên - Thiên Thanh Công Chúa
Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên còn được biết đến với nhiều danh hiệu khác như Mẫu thượng thiên, Thiên Thanh công chúa, Thanh Vân công chúa, Lục Cung vương Mẫu, cửu trùng thánh Mẫu, Mão Dậu công chúa, cửu trùng Thánh Mẫu.
Mẫu Đệ Nhất Thiên Thiên mặc y phục màu đỏ, ngồi chính giữa ba vị Mẫu.
Có nhiều ý kiến cho rằng, Cửu Trùng Thánh Mẫu đồng nhất với Cửu Thiên Huyền Nữ có nguồn gốc ở Trung Hoa. Cửu Thiên Huyền nữ trong văn hóa của người Trung Hoa được xây dựng nên bởi hình tượng nữ thần thiêng liêng và kì bí. Còn trong tín ngưỡng của người Việt Nam, Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên là vị Thánh Mẫu ngự nơi 9 tầng mây, có quyền năng cai quản thiên cung, cai quản Lục cung sáu viện. Bên cạnh đó, Ngài còn có danh hiệu khác là Bán Thiên Công chúa. Hầu hết các Đền, Phủ đều có ban thờ Mẫu bán thiên ở ngoài trời.
Đền Mẫu Cửu Trùng được đặt tại thôn Bằng Sở, xã Ninh Sở, Thường Tín, Hà Nội và mở tiệc ngày mùng 9 tháng 9 hàng năm.
Bà chúa: Mẫu Địa Nhị Tiên - Liễu Hạnh Công Chúa
Trong tín ngưỡng tam tòa Thánh Mẫu, Mẫu Địa Nhị Tiên đứng ở vị trí Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên Thánh Mẫu. Bà là con của Ngọc Hoàng, Đệ Nhị Quỳnh Hoa công chúa, 3 lần giáng sinh nơi phàm trần: lần thứ nhất, sinh vào nhà họ Phạm, tên Phạm Thị Tiên Nga ở Quảng Nạp, Ý Yên Nam Định. Lần thứ 2, giáng sinh và nhà họ Lê, tên Lê Thị Thắng ở An Thái, Vụ Bản, Nam Định, kết duyên cùng Trần Đào Lang, năm 21 tuổi thì về trời. Lần Thứ 3, bà giáng trần tại Nga Sơn, Thanh Hóa, được hơn một năm thì hồi tiên.
Ngài hiển linh giúp dân chúng tạo nên triều đại sắc phong là “Mã Hoàng Công Chúa, Thượng Đẳng Tối Linh Tôn Thần”.
Đền thờ Mẫu Địa Nhị Tiên có ở khắp mọi nơi, nhưng chính gốc vẫn là nơi Ngài giáng trần hoặc hiển linh lưu dấu thánh tính như: Phủ Nấp - Phủ Quảng Cung Đệ Nhất tại Vi Huế, Ý Yên, Nam Định. Nguy nga tráng lệ nhất là quần thể Phủ Dày: Phủ Công Đồng, phủ Thiên Hương, Phủ Vân Cát, Phủ Bóng, Phủ Tổ, Phủ Giáp Ba, đền Khởi Thánh và lăng Mẫu.
Tiếp đến là Đền Đồi Ngang - Phố Cát, đền Sòng (Thanh Hóa). Bên cạnh đó phải kể tới là phủ Tây Hồ, Đền Rồng, Đền Dâu,... đều là những nơi Mẫu Địa Nhị Tiên để lại dấu tích.
Ngày hội của Mẫu Địa Nhị Tiên vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, là ngày Mẫu hóa trong lần giáng sinh thứ 2. Ngoài ra ngày rằm tháng 8 phủ Tây Hồ cũng mở hội rất long trọng.
Xem thêm: Tam Tòa Thánh Mẫu Là Gì?
Bà chúa: Mẫu Đệ Tam Thoải Cung
Mẫu Đệ Tam Thoải Cung còn được gọi với nhiều danh hiệu khác như Mẫu Đệ Tam Thủy Cung, Xích Lân Công Chúa, Thủy Tiên Công Chúa, Động Đình Công Chúa Ngọc Hồ Thần Nữ, Thủy Cung Thánh Mẫu.
Mẫu Thoải là vị nữ thần dân gian của Việt Nam chịu trách nhiệm về việc quản lý các miền sông nước, được nhân dân ta tôn thờ từ rất lâu đời.
Thánh Mẫu Thoải Phủ là con gái của Vua Bát Hải Thủy Quốc Động Đình, nàng kết duyên cùng Kính Xuyên. Vì nghe lời tiểu thiếp Thảo Mai, Xuyên Kính vu oan cho bà thất tiết, liền đem đóng cũi, mang bỏ lên rừng cho thú dữ ăn thịt.
Nơi rừng sâu, bà được thú rừng yêu quý, mang hoa quả dâng đến, sau đó gặp được nho sĩ Liễu Nghị. Lúc này, bà đã nhờ Liễu Nghị mang thư kể sự tình cho vua chua. Sau đó, bà được minh oan rồi kết duyên với Liễu Nghị, Kính Xuyên và Thảo Mai bị trừng phạt thích đáng.
Mẫu Đệ Tam Thoải được thờ ở nhiều nơi, nổi tiếng nhất là đền Mẫu Thác Hàn Sơn ở Hà Trung Thanh Hóa nơi bến đò Lèn. Đền Mẫu Thoải còn có ở thị xã Lạng Sơn, gần sông Kỳ Cùng, hoặc đền ở sông Hồng, gần cầu Chương Dương, Gia Lâm.
Vào ngày mùng 10 tháng 6 âm lịch hàng năm, lễ hội được tổ chức long trọng ở đền Mẫu Thác Hàn Sơn.
Thánh Mẫu: Mẫu đệ tứ Nhạc Tiên - Sơn Lâm Công Chúa
Mẫu đệ Tứ Nhạc Tiên còn được gọi với nhiều danh hiệu khác như Diệu Tín, Lê Mại Đại Vương, Diệu Nghĩa Thiền Sư, Bạch Anh Công CHúa Quản Chưởng Sơn Trang triều Mường, Bà Chúa Sơn Trang, Lâm Cung Thánh Mẫu, Bà chúa Thượng Ngàn, Mẫu thượng Ngàn.
Trong thờ Tam Phủ, bà Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn đứng sau Mẫu Liễu Hạnh. Tượng Mẫu đệ Tứ Nhạc Tiên mặc áo xanh, ngồi cạnh Mẫu Liễu Hạnh.
Thánh Mẫu đệ tứ Nhạc Tiên là con của Vua Đế Thích, hạ phàm là Quế Hoa Mị Nương công chúa, con của Vua Hùng Vương. Khi sinh công chúa, Hoàng Hậu quá đau nên dựa vào cành quế mới hạ sinh được, Vua Hùng Vương đã đặt tên cho nàng là Quế Hoa công chúa.
Sau khi sinh công chúa, Hoàng Hậu qua đời, công chúa quyết chí tu hành, không kết duyên cùng ai, sau đã cùng 12 thị nữ vào rừng sâu và được lão tổ truyền đạo. Lần thứ 2 bà giáng sinh vào gia đình nhà họ Cao - là người tù trưởng trên đất Yên Bái.
Sau đó, bà nhiều lần hiển linh dạy người dân cách trồng trọt, làm nương rẫy, đi rừng, làm ruộng bậc thang. Bà được suy tôn là “Diệu Tín Thuyền Sư Diệu Nghĩa Tàng Hình”, hay là “Bạch Anh Trưởng Quản Đỉnh Thượng Cao Sơn Thần Nữ Cao Mường Sơn Triều”. Về sau, bà còn linh ứng giúp cho vua Lê Thái Tổ nên được phong là “Lê Mai Đại Vương”.
Mẫu Thượng Ngàn được thờ ở rất nhiều nơi, đặc biệt là ở những nơi có rừng rừng núi thì đều có đền thờ bà. Nổi tiếng bậc nhất phải kể đến cụm di tích Đền Đông Cuông, Đền Vọng Đông và Đền Tuần Quán tại Yên Bái. Bên cạnh đó, không thể không kể đến là Đền Công Đồng Bắc Lệ và Đền Thất Khê ở Hữu Lũng, Lạng Sơn, có truyện kể lại rằng nơi vua Lê Thái Tổ lập đền để ghi nhớ công ơn Mẫu đã giúp vua. Ngoài ra, còn có Đền Suối Mỡ ở Bắc Giang, đền Tam Cờ tỉnh ở Tuyên Quang hay đền Mẫu Thượng ở Lào Cai.
Bài viết trên đây đã giới thiệu chi tiết về những bà chúa trong đạo Mẫu, hy vọng đã mang tới những kiến thức bổ ích cho quý bạn đọc. Nếu quý khách hàng đang tìm mua các mẫu tượng đồng, đến ngay với cơ sở đồ đồng Thiên Phúc để được tư vấn và hỗ trợ ngay hôm nay.
